17 e 18 de xullo de 2017

Día 17

Ás 8 horas saímos de Lugo 28 socios da Asociación, para iniciar unha viaxe de dous días a Asturias, complementario do ciclo de conferencias dedicadas este ano a "Os Indianos". Ás 10,30 horas paramos en Pravia para tomar un café e recoller a dous socios que se atopaban en Asturias, Herminia Suárez Menéndez e Pedro Ferreiro Mazón, que nos acompañaron nesta primeira xornada. Despois trasladámonos á localidade de Somao para ver os edificios das escolas, o cinema, a igrexa e as vilas particulares, Casa de la Torre ou Casa Amarilla, chamada así por estar revestida con azulexos desta cor, obra modernista do arquitecto Manuel del Busto (1914) ; El Marciel; Villa Radis, de 1900, tamén con revestimento cerámico na fachada seguindo a tendencia do movemento inglés Arts & Crafts; La Casona, obra do arquitecto García Navas (1900) do mesmo xeito que o gran panteón con estilo de influencia do modernismo vienés Sezession, que se localiza no interior da leira.
Preto do límite con Cantabria, antes da comida en Colombres, visitamos o pequeno cemiterio da localidade, construído con diñeiro dos indianos, onde vimos algúns dos seus suntuosos mausoleos: como o da familia Fernández, ou do Conde de Rivadedeva e pola tarde visitamos o Museo da Emigración, da Fundación Arquivo de Indianos, instalado na Quinta Guadalupe de Iñigo Noriega, que ofrece unha ampla mostra tanto documental, como fotográfica, planos, obxectos, maquetas, estandartes, libros, etc, relacionados coa emigración asturiana e os seus centros sociais na América hispana. Tras esta visita percorremos El Redondo ou barrio alto da vila para ver os edificios máis representativos desta arquitectura, como a chamada Casa de Piedra, onde se atopa a Casa da Cultura, a Casa del Abuelo, a Casa Encarnada, etc.

O día 4 de xullo interviñeron no Ciclo dos Indianos, os arquitectos Plácido Lizancos Mora e Óscar Castro García, profesores da Escola de Arquitectura de A Coruña. Comezou Lizancos facendo unha introdución ao tema dicindo que a casa indiana supón un cambio en relación coa arquitectura vernácula. Retrotraeuse 25.000 anos para mostrar unha choza cuberta con ramas na que se acubillaba un emigrante da época. A casa ou vivenda de planta circular e cuberta de palla tráena os celtas. A casa dos romanos xa é diferente porque introducen o esquinado e a tella. Isto é a achega doutros emigrantes. Despois de 1492, os emigrantes que volven de América traen novos productos, como o maiz ou millo, dando lugar á casa comunidade de produción. En 1898 coa perda de Filipinas e Cuba ten lugar o fin do impero español, e os que voltan fan unha arquitectura que procede do mundo urbano, xentes opulentas que tecnifican a casa utilizando na construción o formigón e dotándoa de electricidade, auga corrente, cociña económica e xardín, que utilizan un proxecto arquitectónico feito por un arquitecto ou copiado duns modelos, dando lugar a unha vivenda singular que se aparta do que había, botando fóra da casa o gando e o fume. En 1973 a casa do emigrante retornado de Europa, Faise universal, é de todos. Hai unha última casa, o chalé de estilo neovernacular, que non ten que ver co anterior, tamén opulenta, pero máis complexa na distribución. A partir deste momento no medio rural hai unha sociedade heteroxénea xa que non todos os que viven nel son labregos. Prodúcese unha ruptura no equilibrio económico, paisaxístico e social.

O 17 de xuño, viaxamos a Luarca para visitar a arquitectura indiana.
Comezamos cun almorzo no Hotel Palacio Arias, en Navia, un edificio construído entre 1925 e 1929 con planos do arquitecto Luís Menéndez Pidal por iniciativa de Luís Arias Martínez, un emigrado a Puerto Rico que se dedicou á industria do café, o que nos permitiu facer un percorrido polo interior do edificio, na planta baixa o comedor e sala de estar, e na planta principal a sala de billar, diversas salas e o oratorio.

Despois pasamos a ver o conxunto de vilas situadas en Villar: Villa Argentina, obra do arquitecto Juan Miguel de la Guardia, onde dimos un paseo polos xardíns; Villa Rosario, do arquitecto Julio Galán Carvajal, moi diferente da anterior na liña do modernismo do pavillón vienés da Secesión; Villa Cristina, Villa Teresa; Villa Barrera, edificio historicista abandonado proxectado por Juan Miguel de la Guardia y Villa Carmen, nome de Carme García Covián, filla do nutricionista Francisco Grande Covián e muller de Severo Ochoa, premio Nobel.

En Luarca estivemos na Mesa dos Mareantes, onde tamén se fixeron as primeiras reunións do concello, subimos a Atalaya para ver o cemiterio, con algún panteón de indianos e o enterrramento de Severo ochoa, así como gozar das magníficas vistas, a capela que se atopa no cumio a beira do faro, ao baixar pasamos por diante das escolas indianas e do hospital asilo, un dos pavillóns feito polo arquitecto lucense Nemesio Cobreros e Cuevillas.

Tralo xantar fixemos un percorrido por Luarca para ver edificios indianos, especialmente Villa Tarsilia e os seus xardíns, obra do arquitecto Juan Miguel de la Guardia, hoxe recuperado como edificio público da Seguridade Social; o edificio de Círculo Liceo de Manuel del Busto, o edificio do Concello, o da Banca Trelles e os modernistas da praza dos Pachorros.

Dentro do ciclo dedicado ao Renacemento, do 14 ao 17 de maio viaxouse a Jaén para ver ás dúas cidades Patrimonio da Humanidade polo seu conxunto monumental renacentistas. O grupo de 33 viaxeiros aloxouse no Hotel Palacio de los Salcedo de Baeza.
A primeira parada foi en Villagarcía de Campos (Valladolid) onde se fixo unha visita guiada á Colegiata de San Luís, fundada por dona Magdalena de Ulloa, muller de Luis de Quijada, mordomo de Carlos V e encargado de educar ao seu fillo bastardo Juan de Austria, para que lle servise de panteón, e de colexio noviciado dos xesuítas, deseñada por Rodrigo Gil de Hontañón, con modificacións de Pedro de Tolosa e do xesuíta Giusseppe Valeriano. Ademais das diversas salas do museo, o máis importante é a igrexa e dentro dela, o retablo de alabastro deseñado por Juan de Herrera e a capela das Reliquias.
Despois de xantar en Arévalo fíxose un descanso en Tembleque, para admirar a súa singular "Plaza blanca de corrala", do século XVII, porticada e deseñada para espectáculos de touros e comedias. Está porticada con columnas toscanas e nos antepeitos dos corredores están decorados coa cruz da Orde de San Xoán.
Ao día seguinte fixemos unha visita guiada a Úbeda, comezando pola "Sinagoga del Agua" recen descuberta, un exemplo de conservación do patrimonio por un particular que a atopou ao facer un novo edificio.