1 de febreiro
Como actividade complementaria á conferencia de Pilar García Negro sobre “Castelao, obra artística”, visitamos o Museo de Pontevedra on de se atopa a colección maís importante da súa obra, precisamente no edificio denominado Castelao.
A visita guiada comezou vendo no edificio Sarmiento algunha das salas máis significativas, como a de arqueoloxía castrexa e romana, e a sala de Sargadelos, dous bos exemplos de historia do país e de museografía.
No edificio Castelao tivemos ocasión de ver as paisaxes de Ovidio Murguía, influencia dos pintores plenairistas, as pinturas de Fernando Álvarrez de Sotomayor, do movemento rexionalista, representativas do tradicional galego, e as paisaxes veraniegas da mariña coruñesa de Francisco Llorens, da corrente luminsta de Sorolla.
21 de xaneiro
A conferencia programouse con motivo do 75 aniversario da morte de Castelao, ocorrida en Bos Aires o 7 de xaneiro de 1950. Para falar da súa obra artística, especialmente dos debuxos, convidouse á profesora Pilar García Negro, que comezou facendo referencia a que en 1949, xa moi diminuído, Castelao asina unha das súas obras máis recoñecidas, As cruces de pedra na Galiza, debuxos de elementos de etnografía comúns da Bretaña e de Irlanda.
En 1995 publicouse un libro, no que participaron vinte seis autores, para que cada un deles dese a súa visión de Castelao, coa finalidade de que fose unha obra didáctica. Fixo referencia ás caricaturas, incluídas as del e á visita que lle fixo María do Carme Kruckenberg en Bos Aires, que escribiu sobre ela, e á presentación de Sempre en Galiza en 1944 nun banquete ao que asistiron 1.400 comensais, facendo no seu discurso un auto análise da súa obra, publicada despois de trinta anos. Os debuxos recollen o sentimento galego expresado mediante a arte como forma de expresión, e sobre todo nos curtos textos que os acompañan, mostrase as ansias de xustiza e liberdade.
PRIMEIRO SEMESTRE
XANEIRO
Día 21 de xaneiro, martes
ás 20 horas
Salón de actos da Deputación Provincial
Conferencia de Pilar García Negro, sobre “Castelao, obra artística”.
De 19,30 a 20 h., anotacións para as viaxes a Pontevedra o día 1 de febreiro, para ver o Museo e para a viaxe do día 22 de febreiro, para ver o castelo de Vimianzo e o Museo do Xoguete e do Deporte en Ponteceso. Prezo 45 €.
FEBREIRO
Día 1, sábado
Viaxe a Pontevedra para ver no Museo a obra de Castelao. Saída ás 8,30 horas.
Día 18 de febreiro, martes
ás 20 horas
Salón de actos da Deputación Provincial
Conferencia do folclorista Isidoro Rodríguez Pérez “Sei cantar e sei bailar”, con motivo da dedicatoria do Día das Letras Galegas ás cantareiras e á poesía popular oral.
De 19,30 a 20 h., anotacións para a viaxe a Zaragoza e Tarragona do 5 ao 9 de maio.
Día 22, sábado
Viaxe a Vimianzo e Ponteceso. Saída ás 9 horas.
12 de decembro
Na Asemblea ordinaria celebrada no salón da Deputación Provincial, despois da lectura da acta da Asemblea anterior pola secretaria Celia Besteiro Rodríguez, o presidente, Adolfo de Abel Vilela, deu conta das actividades desemvolvidas no ano 2024, que foron dez conferencias, dúas delas dedicadas ao historicismo, sete viaxes, sendo de catro días os de Sintra, na primavera, e o de Mérida, a comezo do outono. Houbo tamén unha visita guiada á catedral de Lugo e un roteiro pola cidade para ver obras do escultor Francisco Asorey ao que se lle dedicaba o ano.
A vicepresidenta, Branca Rodríguez Pazos, deu conta das actividades do Club de Lectura dirixido por María Casar Díaz, no que se leron once libros participando os autores nalgunha das sesións.
A tesoureira, Julia Cantalapiedra Álvarez, informou sobre o estado das contas e do movemento de asociados. No ano 2024 houbo 24 altas e 15 baixas, sendo o número de socios de 174.
Pasouse despois a propoñer as actividades para o ano 2025 que van xirar a redor de dous aniversarios, os 50 anos da celebración do Bimilenario e os 25 da declaración da Muralla como Patrimonio da Humanidade, polo que tanto as conferencias como as viaxes estarán dedicadas á divulgación e ao coñecemento do mundo romano en diversos aspectos. Visitaránse os centros arqueolóxicos da cidade, o castro de Viladonga e Santa Eulalia de Bóvede e faranse viaxes a Astorga, Chaves e Coimbra, Zaragoza e Tarragona, entre outros. Tamén se abrirá a programación cunha conferencia dedica á obra artística de Castelao, con motivo dos 75 anos da súa morte, e sobre á temática do Día das Letras Galegas, comezando en marzo co tema da romanización ou latinización.
Despois, corenta e seis socios participaron nun xantar no Hotel Méndez Núñez, actuando o grupo de cantareiras das “Aulas de Pandeira”, que dirixe Barnca Villares e que foi presentado pola vicepresidenta Branca Rodríguez Pazos, como un anticipo do Día das Letras Galegas 2025 dedicado ás cantareiras e a poesía popular oral.
23 de novembro
Como peche das viaxes incluidas na Programación do ano 2024, desprazámonos a Monforte comezando pola visita ao Museo de Arte Sacra das Clarisas, o mellor de Galicia e o segundo de España pola calidade das pezas que se mostran. Acompañounos como experto o cóengo César Manuel Carnero Rodríguez, que fixo unha introdución histórica sobre a personalidade dos fundadores en 1662, Catalina de la Cerda Sandoval, filla do duque de Lerma, valido de Felipe III, e Pedro Fernández de Castro e Andrade, VII conde de Lemos.
Están expostos o legado artístico que doaron, en escultura un Cristo xacente e unha Inmaculada de Gregorio Fernández, bordados en sedas de pezas de indumentaria litúrxicas, relicarios que recolleron, encargaron ou recibiron como agasallo durante e despois do seu virreinato en Nápoles entre os anos 1610 e 1616.
23 ao 26 de setembro
O día 23, camiño de Mérida, paramos en Coria para xantar no restaurante Palacio Ducal de Alba, e pola tarde fixemos unha visita guiada comezando na muralla romana do século I, que coa de Lugo son as únicas na península que conservan o circundo completo. Saimos pola Porta de San Francisco, para ver o tramo entre esta porta e a da Cidade ou de la Guía, coa perspectiva das torres de base rectangular levantadas a intervalos de 20 ou 30 metros, e de bloques de granito colocados a soga e tizón.
De novo no interior fixemos un percorrido polo recinto histórico pasando pola catedral, recibindo as explicacións da guía diante da portada do Perdón e da Porta Norte ou do Evanxeo, onde está tamén a torre-campanario, pasando despois ao interior. Rematamos diante do castelo dos duques de Alba do século XV, obra do arquitecto Juan Carrera, feito na propia muralla romana.
12 de novembro
O profesor de Historia da Arte da Universidade de León comezou a súa disertación relacionando Mérida, Astorga e Lugo. Primeiro explicou que era unha basílica no mundo romano, un edificio público que non só tiña unha función relixiosa, pois podía ter biblioteca, mercados e relacionado co foro, citando como exemplos, a Iulia, a Aemilia, a de Santa Sabina, con mármores, que serán unha característica desde tipo de edificio que toma o cristianismo como exemplo. A máis importante de todas será a de San Pedro en Roma, levantada polo emperador Constantino no século IV para custodiar as reliquias de san Pedro.
Puxo como exemplo dunha das primeiras basílicas hispanas a de Marialba de la Ribera (León) construída entre os anos 300 – 350, escavada polo arqueólogo do Instituto Arqueolóxico Alemán, Helmut Schlunt, as que seguiron a de Fornás de Torelló, do século IV – V, en Menorca, que conserva decoración de mosaicos, e Santa María do Camin en Cas Frares en Mallorca, con temas decorativos do Antigo e do Novo Testamento, como Adán e Eva, a historia de Josué, etc., desaparecida.
O Dolmen e a Serpe
Lois Diéguez
Unha mirada a un patrimonio que de distintas formas se nos está indo, no seu contido, na súa valoración, ou na propia forma.
Non corren tempos de amor para o noso patrimonio, un dos sinais de identidade máis importante dunha cultura, polo xeral, afastada da protección que necesitaría. O roubo e mesmo o crime, van agora da man, e un non acaba de entender ese mal sino que sofren grandes monumentos nosos como O Códice Calixtino, a Virxe do Cristal ou as rehabilitacións feitas a machado e sen o mínimo respecto obrigado. E o desprezo ás asociacións que veñen traballando por erguer a conciencia necesaria para o resgate do que, en moitos casos, se oculta ou se deixa morrer. LugoPatrimonio, por exemplo, segue aínda esperando despois de case catro anos, a entrevista solicitada á suprema Delegada Territorial da Xunta para a provincia de Lugo, unha tal Raquel Arias. Ela debe crer que o patrimonio, a cultura, son outra parcela do PP e ante ela se hai que dobregar.
Visitamos hai uns días, da man dese home, museólogo e arqueólogo, que neste momento ten as claves e o coñecemento máis diverso a respecto do noso patrimonio, de aquí e tamén do que a nosa historia, por diversas razóns, deixou polo mundo adiante. Non só emigramos nós, senón moito da grande riqueza que creamos. Falo de Felipe-Senén López. Con el vimos moito mundo, cousa que sempre lle agradecemos. E hai uns días, como dicía, visitamos dous dos nosos garandes monumentos, A Serpe de Gondomil e o Dolmen de Dombate, aló, polas terras de Corme e Ponteceso, do sempre sorprendente Bergatiños que asoma ao mar bravo, e no río Anllóns, compañeiro poético do grande Pondal. Agora que só vivo de tristes suidades,/que cumpro con traballo meu terrenal viaxe/ e que á miña cabeza branquea a grave edade,/ aínda recordo, aínda, o dólmen de Dombate. Así era.
Deberamos saber, máis aínda os que teñen responsabilidades de goberno,
cal é o estado da cuestión do patrimonio cultural da Igrexa e do que non
se sabe, oculto en clausuras, adegas, faiados... tamén que, ó fin e ó
cabo, foi a Igrexa a que mantivo e propiciou románicos, góticos,
renacementos ou barrocos entre liturxias vivas. Debemos saber tamén
como anda o patrimonio do Exército nos seus cuarteis, o patrimonio,
industrial...como está o mesmo patrimonio da Universidade, en
facultades, nalgunha das que se forman xestores culturais, coas súas
coleccións, documentos... Saber en que situación se atopa o patrimonio
da Administración, en Concellos, Deputacións... con obra artística
repartida por despachos, quizais esquecida en almacéns... E coñecer
como están os “fondos en reserva” dos mesmos museos.
Mergullarse no mercado legal, vixiar o ilegal de antigüidades e de
arte, o que se ve e o que non se ve. Transaccións arredor de antolóxicos
anacos da Historia, que pasan de man a man até que esvaece a pista: a
Lúnula de Cerdido, o Medallón do Pindo, doado ó decimonónico ministro
Romero Ortiz e finalmente perdido no Museo dos Alcázares de Toledo... A
Cruz de Alfonso III da Catedral de Santiago, desaparecida no 1906; o
broncíneo Eolo de Espasante, o alixo da idade do bronce de Monforte,
parte de torques áureos de Xanceda... cousas que temos comprobado
existen.
Bens extraviados por diferentes motivos, e sempre a
ignorancia por medio, esa falla de amor ás nosas cousas e o conseguinte
abandono, namentres outros asexan. Mesmo pezas estragadas pola
voracidade climatolóxica e polo inevitable paso do tempo. Falla de
profesionalidade na xestión cultural, transaccións e préstamos non
devoltos, seguidos despois da perda da memoria... Namentres se empobrece
o que ofrecemos nos museos e apampamos por grandilocuentes carcasas e
montaxes virtuais que axiña pasan de moda. Os documentos históricos son
inversións en alza. Proba de que a museoloxía en Galiza non avanza.
Sabía e servíase ben Murguía e saben @s historiador@s do que de Galiza,
das súas cidades, mosteiros, catedrais, castelos e pazos, había e hai
no Arquivo Histórico Nacional de Simancas e Madrid, no Escorial, nas
feudais casas de Alba, Medinaceli ou de Medinasidonia, e máis arquivos.
Victoria Jato comparte con nós estes fermosos videos da viaxe a Grecia:
¡¡¡¡S.0.S!!!!
Felipe-Senén López
Tamén desafiuzado o patrimonio cultural labrego
Como a moitos, a Benigno Eiriz tamén lle rompía o alma ollar un carro galego deteriorándose á intemperie, pese a tanta cultura tras si.Namentres competían os desgobernos das urbes a quen ter máis metros cúbicos de espectaculares carcasas, incontinencia deconstructivistas para casas da cultura, ciudades da cultura, coliseos, forums, palladiums e palexcos, arenas… namentres se botan a perder as verdadeiras casas e templos dos creadores e se asasinaba ás súas pantasmas, ao ”genius loci”, atoutiñante entre contidos, mobles, ferramentas de traballo … Os netos desfanse das coleccións dos avós, namentres imperan as virtualidades importadas e mercadas por catálogo.Coleccións asociadas a teimas dunha vida gastando esforzos e medios, cedéndoas … a facer o que os gobernos non facían na súa borracheira burocrática.
Sempre lembraremos e impartiremos a lección de praxe de Isaac Díaz Pardo, que con algúns outros, aproveitando e mellorando vellas teorías, entre elas a de Castelao e a do Seminario de Estudos Galegos, dedicouse a more info crer aínda no ser humano, á produtividade e a dignificar entre os esperpentos canto significaba Galiza. Non entendía a cultura como un adorno ou unha liturxia, pese a que o arrastraron a iso; repetía “que a cultura é o que o ser humano cultiva”. E é certo que o ser humano cultiva tradicións, crea, inventa e copia ideas e artefactos cos que desenvolver a vida e a intelixencia. Pese a todo priman as virtualidades por encargo.
Entre tantas historias tristes do fracaso colectivo, tamén está a de Benigno Eiriz López, natural desa ribeira sacra do Miño, da que agora incoan expediente para figurar nos papeis como Patrimonio da Humanidade.
O patrimonio galego como un dos maiores expoñentes da nosa identidade, abandonado á destrución ou desamparo. Sen el camiñaremos na despersonalización e na ignorancia.
É difícil imaxinar, subindo a dura encosta da montaña que despois de Doade e o río Sil nos leva a Castro Caldelas, que á nosa dereita, no punto en que se sinala o topónimo Abeleda, poida abrirse un val aínda extenso, verde e alegre, vizoso e farturento como un soño sempre desexado. Despois de ver o Sil desde os Miradoiros de Monforte ou Sober (Duque, Pena do Castelo ou Soutochao), coas abas precipitas ateigadas de viñedos e os espellos sombreados do río, entrar na Abeleda, no propio outeiro que centra o val e sobre o que se erguen a igrexa e o mosteiro de San Paio, é como chegar a unha meta inesperada .
Alí, esa mestura de paisaxe humana e monumental, énchenos decontado os ollos e pon a mover o pensamento, a análise de como estas xoias que foron definindo o propio ser cultural van agonizando no esquezo e mesmo no desprezo. Igrexa e mosteiro comezan xa a ruína definitiva, sen volta. Igrexa de xanelas e arcos de medio punto ou apuntados, policromados aínda, vencendo heroicamente os ataques do tempo variado; sen teito xa, sen os altares roubados, con esa lección do románico compostelán ou do gótico baril abríndose á luz. A harmonía e sinxeleza do axadrezado nas impostas e arcos, as xanelas puras, altas, os canzorros escondidos tirando á dozura do erotismo, con fermosas flores ou fantásticos monstros que nos miran como espantados, as pinturas milagrosamente conservadas... son en si a protesta muda deste tesouro que berra contra o abandono e a atroz barbarie dos insensíbeis.
Tres son as fontes fundamentais para o estudo da música na Galicia do medioevo que serán motivo da nosa reflexión: en primeiro lugar, os testemuños da pedra ao longo do Camiño de Santiago, en número superior a outras áreas e outros países: a música adquire no Camiño, en interpretacións e símbolos, un carácter transcendente como representación dá penitencia e ou sufrimento que calquera peregrinaxe comporta. En segundo lugar, temos os cancioneiros galego-portugueses e a propia música litúrxica conservada nas catedrais, especialmente na de Santiago. Aqueles testemuños pétreos e tradicións mantivéronse, finalmente, vivos ao longo do Camiño ata integrarse no estilo e nos temas de tradicións, contos e romances populares que foron desenvolvéndose en paralelo a través da tradición oral que os cancioneiros máis recentes (dos séculos XIX e XX) recolleron.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza. Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza.
Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Confederación Hidrográfica vén de esnaquizar un fermoso lavadoiro no barrio de San Lázaro, situado mesmo á beira do que foi Hospital de peregrinos e rentes do Camiño Primitivo de Santiago. Este lavadoiro foi construído en 1956 e representa, xunto con tantos outros distribuídos polo concello, un xeito de contestar ás necesidades e usos colectivos. Se non damos valor a aquilo que fixemos e nos distingue e imos esnaquizando construcións populares cuxo uso mudou, axudaremos tamén a borrar os testemuños do noso pasado. No catálogo de bens de interese que se anexa ao actual PXOM, recóllese apenas un lavadoiro e a maior parte das nosas construcións populares (cruceiros, fontes, lavadoiros, petos de ánimas...) seguen sen fixarse e a mercede, por tanto, de quen as queira destruír, como agora fai a Confederación Hidrográfica. Sería esta unha ocasión axeitada para que os distintos organismos que teñen responsabilidades nestes feitos (Consellaría de Cultura, Patrimonio, Concellos...) actualicen a catalogación dos nosos bens cun sentido máis acaído á sensibilidade de quen, co seu traballo, segue a velar pola nosa cultura e patrimonio.
Lugo, 19 novembro 2007
Nun galpón de Portomarín, estrañados, vimos os restos esnaquizados do que foi o retablo do altar maior da igrexa de San Nicolao, en Portomarín. Seica viñan do pazo de Berbetouros, do bispado, e alí estaban desde que se sacaran da igrexa, cando houbo que subila ao novo poboado debido á construción do encoro de Belesar. Aínda ollando os restos abandonados non o dabamos crido. Pauliña, pois, para o Bispado que, segundo se ve, perdeu a sensibilidade sobre o propio patrimonio, e unha miga tamén para o concello e a Consellaría de Cultura por non reaxir a tempo. Uns polos outros e o problema non se resolve. Que imediatamente se poñan estes restos a resgardo de ladróns e destrutores da nosa arte. Que o faga quen xexa, pero que non pase de hoxe, de mañá. E unha vez gardados, catalogados e rehabilitados, se volvan aos viciños e patrimonio desta fermosa vila de Portomarín.
Portomarín, 27 de xaneiro do 2007
Teñen ben merecida esta Pauliña, como exemplo de barbarie e total insensibilidade por esnaquizar o pedestal que erguía solemnemente a escultura da chamada a Matrona da Praza de Avilés, a propia escultura, así como toda a decoración Art Déco que igualaba estilo coa Pérgola, escalinata e balaustrada do Parque Rosalía de Castro, o grupo de goberno do Concello de Lugo. E non só iso, senón tamén polo estrago a pico e pa dos escudos de cerámica metalizada de Talavera (quizá de Manises) que adornaban os catro lados do Pedestal. Sería moi difícil de crer esta barbarie se non a vísemos en directo. Se ben o brazo executor, como sempre, foi o xa tan tristemente coñecido D. José Piñeiro, que din agora o alcalde Sr. Orozco, e esa flamante concelleira de Cultura Dª Concepción Burgo? Algo teriamos que escoitar. Polo menos unha excusa, unha autocrítica e, sobre todo, a promesa de que a partir de hoxe, o Concello de Lugo debe elixir unha Comisión de Defensa do Patrimonio que siga moi polo miúdo calquera obra que queira executar ese malogrado grupo de Goberno.
Lugo, 11 de xaneiro 2007
Conferencia do historiador Anselmo López Carreira sobre Inés de Castro e o seu tempo, na que relatou a biografía da personaxe e os lugares portugueses relacionados coa súa vida e morte.
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
1ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Lois Diéguez Vázquez
D.Felipe-Senén López Gómez
D. Teddy López Pedredo
D. Alberte González González
D. Felipe Castro López
D. Yvon Dupouy
2ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Emilio López Pérez
D. José Luis Maceda Vilariño
D. Lois Diéguez Vázquez
D. Xabier González González
D. Felipe Castro López
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia a cargo do etnógrafo D. Robert Bosch.: ASimboloxía do Oso na cultura catalano-francesa
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Yvon Dupouy: Simboloxía do Oso nas distintas culturas
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Xosé Manuel González Reboredo: As orixes do teatro popular e a súa relación co Entroido
O RAMO para a Área de Cultura da Deputación de Lugo e o seu representante Mario Outeiro, o Bispado, con Miguel Gómez e César Carnero á cabeza, e os veciños e veciñas de Vilasouto, pois todos eles formaron parte da reivindicación e do traballo que levou a rematar as obras de rehabilitación da igrexa románica de San Mamede de Vilasouto, na súa primeira fase (arranxo de cubertas, lousado, muros e fachada), atallando así a súa destrución e sumando este templo ao noso patrimonio rescatado. Somos gratos a mapleleafonlinecasino.com.
Na viaxe a Belesar do 14 de xuño do 2008 comprobamos certas situacións que as distintas institucións (concello do Saviñao, Patrimonio da Xunta de Galiza e Deputación de Lugo) poden arranxar sen grades problemas:
Temos que agradecer, tamén a atención esmerada que recibimos:
Para todos eles, pois, e dentro dos conceptos que narramos, vaia O RAMO da Xanela de LugoPatrimonio.
Lugo, 15 de xuño do 2008
O Presidente
Asdo.: Lois Diéguez
O RAMO
para D. SEGUNDO CAPÓN,
cura de Santa María de Temes por ter coidado con tanto amor o complexo monumental.
Pola ampliación que fixo dos días e horarios de apertura do monumento de Santa Eulalia de Bóveda. Poden agora as xentes sensíbeis vir dos lugares máis afastados que sempre terán un tempo para admirar o Monumento. Sabemos que non foi doada a solución e que ten os seus altos custos económicos. Facemos, de todos os xeitos, unha aportación, sempre co ánimo de axuda: quizabes, nos meses de verán, pechar ás 18,00 ou 18,30 h. sexa unha miga cedo. Non se podería axeitar mellor a distribución do horario durante a xornada?
Hai varias modalidades de socios de LugoPatrimonio.