Rabat e Salé están separadas polo río Bu Regreb; aquela, capital de Marrocos e esta, pequena como un soño, fundada arredor do s. X e sonada por ser efémera república de piratas xa no s. XVII.  

    Nº 3. RABAT

    Rabat, a capital almohade  (dinastía que goberna o país no s. XII e máis da metade do XIII) que tomou o nome de Ribat el-Fath (Campo da fe). Ribat fai referencia a un mosteiro fortificado. Coñecida xa de vello por ser porto fenicio e despois cartaxinés, Rabat ofrece o encanto da beleza diferente e ao mesmo tempo unha personalidade íntima e sosegada.
    Tiñamos tempo escaso e veloz para Rabat, o que nos impediu ver unha morea de sitios interesantes. En Marrocos as comidas son rito inacabábel e isto acurta o tempo necesario para andar e ver e falar coa xente. Ou sentar nun banco calquera para observar o movemento da cidade. O xantar, polo tanto, resultou longo e teatral, con esa obsesión de impactar o turista. Unha guía, nova, despois, acompañounos polo Dar-al-Mahkzen ou Palacio Real, cariñosa e comunicativa, con algo de estudanta aplicada. Despois da porta monumental da entrada andamos pola explanada en cuxo centro se ergue, harmoniosa, unha mesquita coa súa madrasa e varios edificios administrativos.

Nº 2. ASSILAH, LARACHE.

Mohamed, ou familiarmente, Tuqui, o guía, dedica hoxe as explicacións á historia de Marrocos e aspectos que caracterizan o Islam, de camiño a Assilah desde Tánxer, por autopista. Paisaxes movidas, por variadas, secas ou húmidas, verdes, cruzando os ued ou ríos, como o Lukos, que vén do Rif, ancho e azul cando nos achegamos xa á altura de Larache. O seu nome atráeme pola semellanza co noso Lugo (Lucus). Vense arreo invernadoiros dedicados a palmeiras ou fresas, e moito melón. Dominan as empresas españolas nestas explotacións, pois contratan mozos e mozas da zona sen respectar os seus dereitos laborais. Vense tamén, nas cidades, buses de transporte público da empresa Alsa.

Assilah tingue os nosos ollos de azul e graffitis variados que van aparecendo polas rúas estreitas de edificios brancos, produto do Festival Internacional ou Mussem da Cultura que se organiza cada ano aquí. A muralla portuguesa, do s. XV e XVI e a Torre que lembra a de Belém, son construcións harmoniosas e atractivas nas que traballou nesa época o arquitecto Diogo Boitaca, autor do mosteiro dos Xerónimos e da Torre de Belém. Casas e palacios van guiando o noso paseo. Chama o morabito branco de cúpula semiesférica verde ao pé dunha torre da muralla. E logo, perdémonos ao noso ar buscando a xente, os artesáns e os obradoiros, como ese forno no que o panadeiro cocía un pastel de leite ou os nenos e nenas saíndo da escola ou o grupo de mulleres cos característicos sombreiros de palla ; e sempre o zoco no que merco unha orixinal e fermosa alfombra amazigh de debuxos a xeito de conto infantil. Deixamos Assilah, con pena e co desexo de volver. Quizais a ansia polo regreso sexa máis forte aínda que cando se fai realmente. O maxín recréase nas sensacións, libre como un cabalo que se rebela a ser montado.

Día 24 de novembro, sábado

A viaxe a Santiago de Compostela tivo como finalidade facer a vista homenaxe ao Museo do Pobo Galego unha vez cumpridos os seus 40 anos de vida. Aproveitamos para ver no Museo da Cidade da Cultura a exposición "Castelao maxistral. A boa obra ao mestre honra", unha visita que foi guiada por Javier Raposo Martínez. Comezou comentando a foto da inauguración do cadro "A derradeira leición do mestre", dedicado ao fusilamento de Alexandre Bóveda na Caeira (Poio) o 17 de agosto de 1836, que tivo lugar no Centro Ourensán de Bos Aires o 17 de agosto de 1845, coincidindo co noveno aniversario do asasinato. A obra está baseada na estampa número 6 de Galicia Mártir que pintou Castelao cando xa estaba case cego.

Tamén hai os debuxos ou caricaturas, coas súas lendas, nas que Castelao defende un ensino público libre, universal e en galego. En realidade é unha homenaxe a máis de 900 mestres e mestras fusilados que pertencían ou seguían os métodos da Intistución Libre de la Enseñanza, na súa maioría republicanos e galeguistas.

6 de novembro

A presenza das mulleres nas Irmandades da Fala, e a pegada que deixaron na sociedade do seu tempo, foi máis ampla e de maior calado do que a primeira vista semella. Só que, como xa é sabido, o papel que xogaron as mulleres na historia sempre estivo marcado polo silencio e polo esquecemento. O seu papel foi desigual con respecto aos homes xa que era o que lles deixaban facer. Comezaron a traballar neste proxecto político e cultural desde a fundación o 16 de maio de 1916.

Malia os tímidos avances que se produciron nas primeiras décadas do século XX, non foi nada doado para as mulleres a incorporación aos espazos públicos. As irmandiñas non foron unha excepción neste ambiente xeral en que vivía a metade da humanidade. Aínda que a súa proxección pública foi abondo limitada se a comparamos coa dos compañeiros, o compromiso e as actividades das militantes non foron en absoluto irrelevantes. No Manifesto das Irmandades dado a coñecer na Asemblea de Lugo o 18 de novembro de 1918, asinado por 64 irmandiños, non aparece ningunha muller, pero en dous dos seus artigos, faise referencia á igualdade de dereitos co home.

A lembrar as súas achegas en diferentes ámbitos de actuación e as traxectorias de varias irmandiñas, algunhas ben descoñecidas, dedicouse a parte fundamental da conferencia.