Sahagún é o que é polo mosteiro da orde de Cluny, onde se fixo un edículo para recoller os restos dos mártires Facundo e Primitivo. Afonso VI conquista a taifa de Toledo, que é Castela a Nova. Hai un conflito con Roma pola cuestión do rito eclesiástico hispano ou mozárabe utilizando á Orde de Cluny como intermediarios, que se suavizou aportando ás arcas do papado de 1.000 a 2.000 áureos. Para dar unha idea do poder deste monxes, contou que Fernando III fixo entrar a un zapateiro de xeonllos a bicar a man do abade.
Entre os séculos XI e XII aparecen neste territorio multitude de pobos coa súa igrexa. Na metade do século XII xa se construía en ladrillo, reminiscencia do mundo romano. As torres saguntinas son influencia dos monxes de Borgoña que aproveitan o tramo recto da cabeceira de tres ábsidas, o mesmo modelo de igrexa de San Isidoro, San Benito de Sahagún, San Tirso e San Pedro de las Dueñas, moitas delas iniciada a construción en pedra e continuada en ladrillo por albanels en lugar de canteiros, edificios que se iniciaron como románicos pero que se remataron con este material, aparecendo o arco ménsula un século antes que en Toledo. Falou de albañilería románica e puxo varios exemplos, como Toro e Alba de Tormes. Este tipo de construción difundiuse cara ao Leste ata Zaragoza e cara ao Oeste ata Braganza. No Santuario da Peregrina pódese ver o mudéxar toledano.
Rematou dicindo que foi Amador de los Ríos o que definiu o mudéxar nunha conferencia na Real Academia de Belas Artes de San Fernando á que deu resposta Pedro Madrazo.